maandag 13 mei 2013

LEES DE TIJD [Inleiding]


Lees de tijd [1] - Een kleine inleiding
[Leyeloren 10]

Geswinde grijsaert die op wackre wiecken staech,
De dunne lucht doorsnijt, en sonder seil te strijcken,
Altijdt vaert voor de windt, en ijder nae laet kijcken,
Doodtvyandt van de rust, die woelt bij nacht bij daech;
Onachterhaelbre Tijdt, wiens heten honger graech
Verslockt, verslint, verteert al watter sterck mach lijcken
En keert, en wendt, en stort Staeten en Coninckrijcken;
Voor ijder een te snel, hoe valtdij mij soo traech?
Mijn lief sint ick u mis, verdrijve' jck met mishaeghen
De schoorvoetighe Tijdt, en tob de lange daeghen
Met arbeidt avontwaerts; uw afzijn valt te bang.
En mijn verlangen can den Tijdtgod niet beweghen.
Maer 't schijnt verlangen daer sijn naem af heeft gecreghen,
Dat jck den Tijdt, die jck vercorten wil, verlang.


In dit sonnet van P.C. Hooft is het thema: de altijd bewegende tijd; eerst in objectieve zin en na de wending [regel 8] in de subjectieve beleving. De altijd bewegende tijd is één van de grootste fascinaties, zo niet de sterkste obsessie van de mens. Zowel zichtbaar in de wisseling van dag en nacht door de wenteling van de hemellichamen, als in ons bewustzijn speelt tijd een zeer belangrijke rol in ons denken en beleven. Het thema tijd is misschien na dat van de liefde en zoals in dit sonnet, vaak samen met de liefde het belangrijkste onderwerp in de literatuur. Tijd beleven we vooral via een innerlijk ritme dat versnelt dan wel vertraagt al naar gelang we ons vermaken, naar iemand verlangen of ons vervelen. Het steeds haastiger worden van de samenleving met haar vliegtuigen en computers heeft de mens niet bevrijd van tijdgebrek, maar hem gedrukt in een systeem waarin niet meer het innerlijke ritme, maar de dwang van de klok het leven tot op de seconde bepaalt. Hoe vlugger alles kan, reizen of rekenen, des te minder tijd. Daarmee wordt de klok met zijn tikkende secondewijzer een motief in de moderne literatuur en in de film. Het is de klok die met zijn immer dwingende voortgang het lot van de mens bepaalt.



We leven in tijd – die beperkt ons en bewerkt ons, maar ik heb nooit het gevoel gehad dat ik hem goed begreep. En dan heb ik het niet over theorieën hoe hij zich kromt en in zichzelf terugkeert of mogelijk ergens anders in parallelle versies bestaat. Nee, ik bedoel gewone alledaagse tijd die naar klokken en horloges ons verzekeren op een regelmatige manier verstrijkt:tik tak tik tak. Bestaat er iets geloofwaardigers dan een secondewijzer?En toch is het minste genoegen of verdriet al genoeg om ons te leren dat de tijd rekbaar is. Sommige emoties versnellen hem, andere vertragen hem; soms lijkt hij verloren te gaan, om nooit meer terug te komen. […] Zoveel weet ik wel: dat er een objectieve tijd bestaat, maar ook  een subjectieve, het soort dat je aan de binnenkant van je pols draagt, naast de polslsagader. En deze persoonlijke tijd, die de echte tijd is, wordt gemeten in jouw relatie tot de herinnering.  [Julian Barnes, Alsof het voorbij is

Het aantal gedichten en verhalen en films waarin de klok een kwellende rol speelt is talloos. Je kunt de tijd nu eenmaal geen zetje geven of terugdraaien, laat staan stilzetten. In hierna volgende artikelen onder de titel Lees de tijd  wil ik een aantal aspecten van tijd en klok in literatuur en film bespreken.

Geen opmerkingen:

Een reactie posten