maandag 5 december 2016

WERKLUST '69

Werklust '69. Lost in translation.

Links staat de kaft van de Nederlandse editie van Werklust '69. Dat boek publiceerde ik in 2009 bij Free Musketeers, een zogenaamde print on demand uitgeverij. Bij deze uitgave ging het al meteen mis met het voorblad. Ik had een schets ingestuurd, dus een ontwerp van hoe de kaft eruit zou kunnen zien, maar de uitgever had er inderhaast al meteen de eerste editie mee gedrukt. Daar had eigenlijk een foto van het gebouw moeten staan, waarvan de gevel voorzien zou worden van dat spandoek dat op de tekening staat. Dus alleen het spandoek, niet de trapgevel ernaast. Maar de oorspronkelijke foto was niet goed bruikbaar.



De tweede afbeelding van het beoogde gebouw is later gemaakt. Dit gebouw is het Lambert ten Katehuis aan de Herengracht in Amsterdam. Daar was in de jaren zestig van de vorige eeuw het Instituut voor Neerlandistiek gevestigd. In dat instituut werd eind mei 1969 na een algemene vergadering van de studenten unaniem gestemd voor de democratisering van de faculteit. Die begon met een feestdag, waarna een week lang massavergaderingen werden gehouden in de Oudemanhuispoort. Met de democratisering van het instituut verliep het precies zo, als met de Maagdenhuisbezetting. Na enkele jaren was de lieve (r) evolutie weer ingezakt, doordat het democratiseringsproces in allerlei procedures en reglementering vakkundig werd gesmoord.




De dag voordat het democratiseringsfeest werd gehouden, hingen  actievoerders een spandoek aan de gevel met de tekst: 'We gaan het maken'. De foto kwam in de krant (derde afbeelding). Hoogtepunt van de feestavond was het optreden van Willem Wilmink op accordeon en iemand van wie ik de naam vergeten ben met een viool. Het lied was een parodie op een bekend lied van J.H. Speenhoff: Brief van een ouwe moeder. Maar nu ging het over een brave jongen uit de provincie, die aan zijn milieu ontstegen, plotseling aan  de Maagdenhuisbezetting mee doet en tot zijn schrik ontdekt dat hij een revolutiekraaier is geworden. De democratisering van de faculteit Nederlands verliep overigens zonder bezetting en eisenpaketten, maar met veel enthousiasme en oververhitte stencilmachines.


Jaren na het verschijnen van Werklust kwam Free Musketeers met de promotie voor de Amerikaanse uitgave op de proppen. Dat hield in dat het boek werd vertaald in het Engels en op boekenbeurzen in de VS werd gepromoot, mits je de promotiekosten betaalde. Maar wie had dat boek dan vertaald? Dat bleek een machine te wezen. Meteen op de kaft gaat het al dubbel mis. 'Werklust' is vertaald in Work Ethic, wat zoiets betekent als werkhouding. Het woord 'lust' met zijn dubbelzinnige betekenis, nog versterkt door de toevoeging van het jaartal, is daardoor weggevallen en daarmee de hele dekking van het boek door de titel. De ondertitel: Street noise in Amsterdam, 1969 betekent 'verkeerslawaai' in Amsterdam. Wie interesseert dat? In het Nederlands stond er: Een meimaand straatrumoer in Amsterdam, 1969. Dat was een reactie op een artikel van Ton Anbeek - in 1969 ook student in Amsterdam - later hoogleraar in Leiden, die in de jaren negentig opriep om wat meer actie in de suffige literatuur omdat het volgens hem ontbrak aan reflectie op de actualiteit. Maar uitgever Vic van de Reijt van Contact durfde de publicatie niet aan. Misschien begreep hij de ironie niet die diende om het dwaallicht van de hoofdpersoon te camoufleren. En dat is wat er misging in de vertaalmachine. Alle woordspelingen en allusies (hele of halve letterlijk vertaalde citaten uit beroemde teksten) kortom het fundament van de stijl van het boek ging in de vertaling volledig verloren. De drukker stond toe dat je een beperkt aantal vertaalfouten zou corrigeren. Maar daar was geen beginnen aan. Op de eerste tekstpagina ging het zin voor zin fout. Wartaal. Verminkte retourvertalingen. Een abominabel product.
Er zijn techneuten die voorspellen dat over een aantal jaren een vertaalmachine - alles via Google - de vertalers overbodig maakt en de huishoudrobot de verzorgenden (zo heet een thuishulp in gendervrije newspeak). Dat wordt nog knap lastig bij een ironisch getaald mopperend en cynisch persoon, zoals ik. Straks komt het in het nieuws: een vechtlustig oudje dat een verwarde zorgrobot in elkaar tremt, terwijl het ding een burnout krijgt omdat zijn oververhit taalprogramma uit zijn plastic oren stoomt. Wie gelooft dat kunstmatige intellligentie het menselijk brein gaat verslaan, moet die vertaalrobot eens gebruiken. No way. Werklust lost in translation. Ach wee.